vrijdag 29 juni 2018

Stemmen met computers?

Het is alweer lang geleden (2006?) dat Rob Gonggrijp mij totaal onverwacht thuis opbelde en mij betrok bij zijn project WijVertrouwenStemcomputersNiet. Rob had voor het eerst met een SDU stemcomputer gestemd en voelde direct aan dat dit een oncontroleerbare methode was. Ik had al jaren een web pagina over stemcomputers die vooral over Nedap machines ging en Rob had die pagina gelezen.
Het clubje dat vervolgens ontstond heeft er in geresulteerd dat de Nedap en SDU stemcomputers in Nederland en in Duitsland niet langer gebruikt mogen worden. Een afschrijving van zo'n 70 miljoen Euro. Daarmee waren wij een van de meest invloedrijke Nederlandse actiegroepen ooit.
De commissie Korthals-Altes heeft vervolgens een gedegen programma van eisen voor het stemproces opgesteld. Zo'n programma van eisen bestond voor die tijd niet, maar het is wel duidelijk dat de schrijvers van de kieswet, die van toepassing was voordat de Nedap stemcomputers hun intrede deden, daar destijds heel goed over hadden nagedacht.
Die kieswet beschrijft het stemproces in detail, zonder aan te geven waarom bepaalde stappen nuttig zijn, maar wie daar even bij nadenkt beseft snel dat de meeste stappen te maken hebben met stemgeheim en controleerbaarheid van het verkiezingsproces.

Wat is er toch zo moeilijk aan verziezingen?

Er is een compromis nodig tussen de volgende acht wenselijkheden (overgenomen uit Eindrapport Commissie-Korthals Altes 'Stemmen met vertrouwen'):
TransparantieHet verkiezingsproces moet zo zijn ingericht, dat het helder van structuur en opzet is, zodat in beginsel iedereen inzicht in de structuur ervan kan hebben. Er zijn in het verkiezingsproces geen geheimen. Vragen moeten beantwoord kunnen worden; de antwoorden moeten controleerbaar en verifieerbaar zijn
Controleer­baar­heidHet verkiezingsproces moet objectief controleerbaar zijn. De controleinstrumenten kunnen, afhankelijk van de vorm van stemmen waartoe wordt besloten, verschillen.
IntegriteitHet verkiezingsproces moet correct verlopen en de uitkomst mag niet beïnvloedbaar zijn anders dan door het uitbrengen van rechtmatige stemmen.
Kies­gerechtig­heidAlleen kiesgerechtigde personen mogen aan de verkiezing deelnemen.
StemvrijheidIedere kiesgerechtigde moet bij het uitbrengen van zijn of haar stem zijn of haar keuze in alle vrijheid, vrij van beïnvloeding, kunnen bepalen.
StemgeheimHet moet onmogelijk zijn om een verband te leggen tussen de identiteit van de persoon die de stem uitbrengt en de inhoud van de uitgebrachte stem. Het proces moet zodanig zijn ingericht, dat het onmogelijk is de kiezer te laten aantonen hoe hij of zij gestemd heeft.
UniciteitIedere kiesgerechtigde mag, gegeven het Nederlandse kiesstelsel, één stem per verkiezing uitbrengen, die bij de stemopneming precies één keer meegeteld mag en moet worden.
Toegankelijk­heidKiesgerechtigden moeten zoveel mogelijk in de gelegenheid gesteld worden om direct deel te nemen aan het verkiezingsproces. Indien dat onmogelijk is, moet de mogelijkheid openstaan om indirect – door het verlenen van een volmacht – aan de verkiezing deel te nemen.

Met name de tweede zin van het punt Stemgeheim is bijzonder. Kiezers mogen niet kunnen bewijzen hoe zij hebben gestemd. De reden voor deze eis is dat we het onwenselijk vinden dat kiezers hun stem kunnen verkopen voor geld of gunsten. Het gevolg van deze eis is dat het uitbrengen van een stem in een beschermde omgeving moet gebeuren; in een stemlokaal dus. Daarbij is de regel dat kiezers zich bij het invullen van hun biljet niet mogen laten helpen. Uitzonderingen op die regel worden gemaakt voor kiezers die door een lichamelijke handicap niet in staat zijn zelfstandig hun biljet in te vullen en voor kiezers die - wegens verblijf in het buitenland - niet in staat zijn persoonlijk naar een stemlokaal te komen.

Het moet in deze tijd toch mogelijk zijn met een app op mijn smart-phone te stemmen?

Dat kan niet in verband met het stemgeheim. Stemmen met je smart phone kan in een onveilige omgeving gebeuren en dat betekent dat het stemgeheim niet gegarandeerd is. Je zou je stem kunnen verkopen en dat vinden we onwenselijk; dus moet het systeem dat zo moeilijk mogelijk maken.

Stemmen moet op papier

De enige techniek die het op grote schaal stelen of vervalsen van stemmen (ook voor insiders) zeer moeilijk maakt is de stem door de kiezer op papier te laten vastleggen. Er is nog altijd geen andere techniek bekend die minstens zo fraudebestendig, controleerbaar, transparant en betaalbaar is. Het vervangen, veranderen, laten verdwijnen of toevoegen van grote hoeveelheden stembiljetten is ontzettend moeilijk. Niemand kan (zonder een eigen papierfabriek) honderdduizenden stembiljetten echt laten verdwijnen. Zonder eigen drukpers kun je ze ook niet in zulke aantallen laten ontstaan. Voor het transport van zulke hoeveelheiden heb je vrachtauto's nodig. Papierfabrieken en drukkerijen zijn zelden eenmanszaken; dus moet al je personeel wegsturen en zelf de machines bedienen. Dat valt op. Het grote voordeel van papier is juist dat het omvangrijk is, de stemmen zijn door mensen leesbaar zonder technische hulpmiddelen en de stemmen zijn moeilijk te veranderen. (Het gebruikte potlood is rood omdat dit de moeilijkst uitgumbare kleur is.)

Op grote schaal fraude plegen met papieren stembiljetten vergt een grote groep medeplichtigen. Zo'n operatie geheim houden is eigenlijk niet te doen.

Kan het dan echt niet wat makkelijk dan met die grote biljetten?

Dat kan zeker wel. Er wordt gewerkt aan experimenten met getrapt stemmen. Getrapt stemmen betekent dat het stembiljet twee rijen hokjes krijgt. Door een hokje in de eerste rij in te kleuren geeft de kiezer aan op welke partij de stem is. Met het hokje in de tweede rij geeft de kiezer aan op welke kandidaat van die partij de stem is.
Als geen hokje in de tweede rij is ingekleurd geldt de stem als op de lijsttrekker van de partij. Ook als in de tweede rij een hokje is ingekleurd dat niet correspondeert met een kandidaat (de kandidatenlijst is korter), dan geldt de stem als op de lijsttrekker van de partij. Een overzicht van de partijnummers en alle kandidaten van al die partijen hangt in elk stemhokje.

Het voordeel van dit systeem is dat de stembiljetten veel kleiner kunnen worden. Dat maakt lezen en tellen met een optische scanner mogelijk. Ook zijn hulpmiddelen te bedenken waarmee blinden zelfstandig hun biljet kunnen invullen. Nadeel is dat het uitbrengen van een stem iets ingewikkelder wordt. Sommige mensen krijgen het met de huidige biljetten al voor elkaar om hun stem ongeldig te maken terwijl ze dit waar­schijn­lijk niet van plan waren. Experimenten zijn nodig om een optimaal biljet met handleiding voor getrapt stemmen te ontwikkelen.

Kan de controleerbaarheid van het telproces niet beter?

Er wordt gewerkt aan verplichte publicatie van de uitslag van elk stemlokaal op Internet. Dat maakt het voor iedereen mogelijk het proces van totaliseren binnen de gemeente te controleren. Daarnaast vind ik dat de uitslag in een stemlokaal direct na vaststelling achter een vanaf de straat toegankelijke ruit van dat lokaal moet worden gepubliceerd op een formulier waarop ook de handtekeningen van alle betrokken stemmentellers staan. Zo kan iedereen controleren dat die uitslag van dat stemlokaal overeenkomt met de latere publicatie op Internet.

Kan de controleerbaarheid van het telproces ook slechter?

Ongelofelijk genoeg moet ik deze vraag ook met ja beantwoorden. Er zijn gemeenten die het tellen in elk afzonderlijk stemlokaal willen vervangen door tellen op een centrale lokatie. Dat betekent dat de stembussen (in elk geval de ongetelde biljetten) naar een centrale plaats vervoerd moeten worden. Dat biedt akelig veel mogelijkheden voor fraude. Wat mij betreft moet het tellen direct na sluiting van de stemming in het stemlokaal gebeuren en kiezers moeten uitdrukkelijk welkom zijn om dat proces met eigen ogen gade te slaan.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten